Астана, 2025-жылдын 7-апрели — Бүткүл дүйнөлүк ден соолук күнүн белгилөөнүн алкагында Казакстандын Астана шаарындагы Ботаникалык бакта дени сак жашоо образын жайылтуу жана саламаттык сактоо жаатындагы мамлекеттер аралык кызматташтыкты чыңдоого багытталган масштабдуу «Walk the Talk» эл аралык спорттук акциясы болуп өттү. Иш-чарага Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев жетектеген Кыргыз Республикасынын расмий делегациясы катышты.

Бул акцияга Түрк мамлекеттер уюмуна мүчө өлкөлөрдүн саламаттык сактоо министрлери жана Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмунун (ДСУ) Европа регионалдык бюросунун директору доктор Ханс Клюге катышты. Биргеликте чуркоо өлкөлөрдүн биримдигинин жана коомдук саламаттыкты чыңдоого багытталган стратегияларды ишке ашырууга болгон өз ара берилгендиктин символу болду.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министри Э.М. Чечейбаев бул иш-чаранын маанилүүлүгүн белгилеп, мындай деди:

«Мындай демилгелерге катышуу мамлекеттер аралык байланышты бекемдеп гана койбостон, жарандардын ден соолугу үчүн жалпы жоопкерчилигибизди да көрсөтөт. Бүгүн биз ден соолук маселеси саясатта да, ар бир жарандын күнүмдүк турмушунда да артыкчылыктуу орунда турушу керектигин дагы бир жолу ырастап жатабыз».

Жолугушуунун жүрүшүндө доктор Ханс Клюге саламаттык сактоо жаатындагы чакырыктарды жеңүү жана туруктуу өнүгүү максаттарына жетүү үчүн эл аралык деңгээлде күч-аракеттерди бириктирүүнүн маанисин баса белгиледи.

Иш-чаранын соңунда чуркоого өзгөчө активдүүлүк менен катышкан катышуучуларга сыйлыктар тапшырылды — алардын энергиясы жана максатка умтулгандыгы башкалар үчүн үлгү болду.

Маалымат үчүн:
Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин делегациясынын Астана шаарына болгон сапары Түрк мамлекеттер уюмуна (ТМУ) мүчө өлкөлөрдүн Саламаттык сактоо министрлеринин 5-жыйынына даярдык көрүү алкагында өткөрүлүүдө. Бул жыйында 2025-жылы төрагалык кылуу укугу Казакстан Республикасына таандык.

Кадрдык саясат жаатындагы реформалардын алкагында 2025-жылдын апрель айында өлкө боюнча 22 саламаттык сактоо уюмунда жетекчилик кызматтын ваканттык орундарына ачык конкурс аркылуу тандоо процедураларын өткөрүү пландалууда. Конкурска катышуу укугуна ээ болуу жана дайындалуу үчүн катышуучулар кадрлар резервине кирип, тиешелүү баалоодон өткөн болушу зарыл.

2025-жылдын 1-апрелине карата саламаттык сактоо уюмдарынын жетекчилеринин кадрлар резервине 404 адам киргизилген, алардын ичинен 100 адам конкурс аркылуу тандоого катышуу жана дайындалуу укугуна ээ. Ошол эле учурда, резервге киргизилгендин өзү автоматтык түрдө жетекчилик кызматка дайындоо үчүн негиз болуп эсептелбейт. Ар бир талапкер конкурска катышуу укугуна ээ болуу үчүн милдеттүү түрдө баштапкы же жыйынтыктоочу аттестациядан өтүшү керек.

«Саламаттык сактоону башкаруу» квалификациясы боюнча баштапкы аттестация тестирлөөгө өз алдынча даярданууну талап кылат. Жыйынтыктоочу аттестация тиешелүү кайра даярдоо программасын аяктагандан кийин жүргүзүлөт. Аттестация Саламаттык сактоо министрлигине караштуу Саламаттык сактоону жана медициналык технологияларды өнүктүрүү борборунда жүргүзүлөт. Тестирлөөнүн жыйынтыктары автоматташтырылган маалымат базасына киргизилип, бул маалыматтар талапкерди жетекчилик кызматка дайындоо чечиминде маанилүү фактор болуп саналат.

Жетекчилерди дайындоо процедурасы этап-этабы менен жүргүзүлөт жана Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин 2023-жылдын 25-январындагы №39 токтому менен бекитилген "Саламаттык сактоо уюмдарынын жетекчилеринин кадрлар резервин түзүү жана дайындоо тартиби жана шарттары жөнүндө" жобого ылайык ишке ашырылат. Биринчи этап – иштеп жаткан жетекчилерди резервдеги рейтинги жана профили эске алынуу менен бир уюмдан экинчи уюмга которуу жолу менен дайындоо мүмкүнчүлүгү. Бул катышуучуларга карьералык өсүү мүмкүнчүлүгүн берет. Экинчи этап – бардык талапкерлер үчүн өткөрүлүүчү ачык конкурс, анда катышуу укугун тастыктаган адамдар гана катышат. Үчүнчү этап – өзгөчө тартипте дайындоо процедурасы, бул учурда жетекчилик кызматты ээлебеген, бирок компетенциясы, регионалдык байланышы жана рейтингдик көрсөткүчтөрү бар резервдеги талапкерлер дайындала алышат.

Саламаттык сактоо уюмдарынын жетекчилеринин кадрлар резервинин иштөө эрежелери боюнча толук маалымат hm.med.kg сайтында жайгаштырылган.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин Республикалык карантиндик жана өзгөчө коркунучтуу инфекциялар борборуна барды. Иш сапардын алкагында министр борбордун иши менен таанышып, кызматкерлер менен жолугушуп, мекеменин учурдагы абалы жана өнүгүү келечеги тууралуу жумушчу талкуу өткөрдү.

Иш сапардын жүрүшүндө Эркин Чечейбаев борбордун материалдык-техникалык базасы менен таанышып, медицина кызматкерлеринин иштөө шарттарына баа берди жана потенциалдуу эпидемиологиялык коркунучтарга натыйжалуу жооп кайтаруу үчүн инфраструктураны мындан ары жакшыртуунун маанилүүлүгүн белгиледи. Министр белгилегендей, борборду заманбап жабдуулар жана керектүү каражаттар менен камсыздоого өзгөчө көңүл буруу зарыл.

Чечейбаев уюмдун кызматкерлери менен болгон баарлашууда борборду прогрессивдүү өнүктүрүү жана жаңылоонун маанилүүлүгүн белгиледи. Ал иштеп жаткан иш жол-жоболорун кылдат баалоого, инновациялык ыкмаларды активдүү колдонууга жана кызмат көрсөтүүлөрдүн сапатын көзөмөлдөө системасын күчөтүүгө чакырды. Милдет мекеменин ишмердүүлүгүнүн деталдуу аудитин жүргүзүү, натыйжалуулуктун өлчөнгөн критерийлерин түзүү жана оң өзгөрүүлөргө мониторинг жүргүзүү инструменттерин ишке ашыруу болгон.

Иш сапарын жыйынтыктап жатып, Чечейбаев учурдагы процесстерди оптималдаштыруунун, борбордун бөлүмдөрүнүн ортосундагы өз ара аракеттенүүнү күчөтүүнүн жана эмгек өндүрүмдүүлүгүн жогорулатуунун деталдуу стратегиясын түзүүнүн маанилүүлүгүн белгиледи. Мекеменин жетекчилигине аткарылган иштер боюнча тез арада отчет даярдап, ишмердүүлүктүн бардык багыттарын акырындык менен жакшыртуу программасын сунуштоо тапшырылды.

Маалымат үчүн: Республикалык өзгөчө кооптуу карантиндик инфекциялардын алдын алуу жана көзөмөлдөө борбору (ӨКБКЖИ) коркунучтуу инфекцияларды диагностикалоо, мониторинг жүргүзүү жана алдын алуу аркылуу биологиялык коопсуздукту камсыз кылуучу Кыргыз Республикасынын стратегиялык объектиси болуп саналат. Учурда Республикалык Карантиндик жана өзгөчө коркунучтуу инфекциялар борборунда 126 кызматкер иштейт, анын ичинен 48 дарыгер, 40 орто медициналык кызматкер жана 38 башка кызматкер.

«Жашоонун саламат башталышы – бакубат келечектин кепилдиги»

2025-жылдын 4-апрелинде Бишкекте Бүткүл дүйнөлүк ден соолук күнүнө арналган Форум болуп өттү. КР Саламаттык сактоо министрлиги тарабынан ЮНИСЕФ жана Кыргызстан Улуттук Кызыл Ай Коомунун колдоосу менен уюштурулган иш-чарага мамлекеттик түзүмдөрдүн, эл аралык уюмдардын жана медициналык коомчулуктун өкүлдөрү катышып, энелердин жана балдардын ден соолугун коргоонун негизги маселелерин талкуулашты.

Кыргызстанда акыркы 10 жылда энелердин жана ымыркайлардын өлүмүнүн көрсөткүчтөрү төмөндөп келет. Ошентсе да, олуттуу көйгөйлөр сакталууда, айрыкча перинаталдык мезгилде, ымыркайлардын өлүмүнүн жарымынан көбү ушул мезгилге туура келет. КРда айрым жакшырууларга карабастан, өлкөдөгү ымыркайлардын өлүмү алдын алууга мүмкүн болгон себептерден (мисалы, асфиксия, инфекциялар жана төрөт учурундагы жаракаттар) көз каранды.

«Акыркы жылдары Кыргызстанда акушердик-гинекологиялык жардам көрсөтүүдө олуттуу ийгиликтерге жетишти. Эне жана баланы коргоо улуттук борборунун (ЭжБКУБ) алдында перинаталдык борбор ачылды, Талас жана Ош шаарларында ушундай борборлордун курулушу башталды. Айрыкча айыл жергесинде баштапкы медициналык-санитардык жардамды күчөтүү жана кош бойлуулуктун оор учурларында кайра багыттоо системасын жакшыртуу зарыл», - деп билдирди КР Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев, министрлик аялдар менен балдарга медициналык жардам көрсөтүүнү жакшыртуу үчүн бардык аракеттерди көрүп жатканын баса белгиледи.

Иш-чаранын алкагында панелдик талкуулар жана эксперттик баяндамалар болуп, анда энени жана баланы коргоо системасын өнүктүрүү стратегиялары, аялдардын ден соолугун жакшыртуу боюнча алдын алуу чаралары, эл аралык тажрыйба жана медициналык кызматтарга жеткиликтүүлүктү кеңейтүүгө кошкон салымдар сунушталды.

Талкууларда ымыркайлардын өлүмү, неонаталдык жана пренаталдык скринингди киргизүү, ошондой эле өзгөчө муктаждыктары бар балдар үчүн эрте кийлигишүү программалары маанилүү орунду ээледи.

“Неонаталдык скринингдин Өкмөттүн «Дени сак адам – гүлдөгөн өлкө» программасына киргизилишинин аркасында ар бир жаңы төрөлгөн ымыркайды фенилкетонурия, тубаса гипотиреоз жана адреногениталдык синдромго текшерүү жеткиликтүү болду. Өткөн жылы неонаталдык скрининг бардык мамлекеттик жана жеке төрөт үйлөрүндө, бөлүмдөрүндө жүргүзүлдү. Биз жаңы төрөлгөн ымыркайлардын 92% камтыдык, быйыл 100% камтуу пландалууда”, - деп билдирди Эне жана баланы коргоо улуттук борборунун директору Шайырбек Сулайманов.

Форумга карата ачылган тематикалык көргөзмөнүн алкагында маалыматтык материалдар жана кан басымын өлчөөгө, адистерден кеңеш алууга мүмкүн болгон интерактивдүү "ден соолук бурчтары" сунушталды.

Форум эксперттер, бийлик өкүлдөрү жана эл аралык уюмдардын ортосунда пикир жана тажрыйба алмашуу үчүн маанилүү аянтча болуп калды. Иш-чаранын жыйынтыгында энеликти жана балалыкты коргоо системасынын негизги көйгөйлөрүн чечүү – медициналык жардамдын жеткиликтүүлүгүн жогорулатуу, материалдык-техникалык базаны чыңдоо жана аялдардын жана өспүрүм кыздардын ден соолугунун абалына медициналык көзөмөлдү жакшыртуу боюнча сунуштар иштелип чыкты.

Медициналык уюмдардагы кызматкерлерге эмгек акысынын эсептелиши боюнча көптөгөн кайрылууларга байланыштуу Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги төмөнкүлөрдү билдирет: Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин кызматкерлеринин эмгек акысынын шарттары Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин 2022-жылдын 30-мартындагы № 182 токтому менен жөнгө салынат. Кепилденген эмгек акы – толук жумуш күнү үчүн аткарылган иштин татаалдыгын, жоопкерчилигин жана эмгек сыйымдуулугун эске алуу менен иш үчүн белгиленген эң төмөнкү эмгек акы: 

• кызматтык оклад;
• мамлекет тарабынан кепилденген үстөктөр жана кошумча төлөмдөр (иш стажы, квалификациялык категория, зыяндуу иш шарттары, бийик тоолуу аймактар ж.б.). 

Мисалы:

1. Үй-бүлөлүк дарыгердин 1 ставка боюнча кызматтык оклады 22880,0 сом, стажга байланыштуу үстөк акы 20% - 4576,0 сом, жогорку квалификациялык категория боюнча үстөк акы 6000,0 сом = кепилденген эмгек акы 33 456,0 сомду түзөт.
2. Кууш адистиги бар дарыгердин 1 ставка боюнча кызматтык оклады 16896,0 сом, стажга байланыштуу үстөк акы 10% - 1690,0 сом, 1 квалификациялык категория боюнча үстөк акы 4000,0 сом, атайын шарттарда иштөөгө кошумча төлөм 25% - 4224,0 сом = кепилденген эмгек акы 26 810,0 сомду түзөт. Кепилденген эмгек акысынан тышкары, медициналык уюмдардын кызматкерлери эмгекке катышуу коэффициенти (ЭКК) катары кошумча эмгек акы ала алышат. ЭКК – төлөмдүн милдеттүү түрү эмес. Башкача айтканда, эгер медициналык уюмда кызматкерлердин орду бош болуу себептүү эмгек акы фондунан үнөмдөө болсо, анда үнөмдөлгөн каражаттар комиссиянын чечими менен аталган уюмдун кызматкерлерине ЭКК катары бөлүштүрүлүшү мүмкүн. Бул кошумча төлөм кызматкерлерди мотивациялоо үчүн киргизилген, анткени бош орундардын болушу жүктөмдү жана жоопкерчиликти көбөйтөт. ЭКК боюнча кошумча төлөмдөр ай сайын эмгек акы фондунун үнөмдөлүшүнө жараша көбөйүп же азайып турушу мүмкүн. Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги эмгек акынын төлөө тартибин оптимизациялоо боюнча иштерди жүргүзүп жатат жана убакыттын өтүшү менен ЭКК боюнча практика кайра каралат. Соңку жылдары Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинети саламаттык сактоо системасындагы эмгек маянаны жана жалпы инфраструктураны жакшыртуу боюнча көп иштерди аткарганын белгилеп кетүү керек.
3. 2021-жылдын 1-апрелинен тартып медициналык уюмдардын кызматкерлеринин кызматтык окладдары 50%га жогорулатылган (дарыгерлердин кызматтык оклады 5000 сомдон 7500 сомго көтөрүлгөн), үй-бүлөлүк дарыгерлердин жана жалпы практикалык дарыгерлердин окладдары 100%га көтөрүлгөн (үй-бүлөлүк дарыгердин оклады 5000 сомдон 10000 сомго көтөрүлгөн). Муну менен бирге, Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык каралган үстөктөр жана кошумча төлөмдөр сакталган.
4. 2022-жылдын 1-апрелинде медициналык уюмдардын кызматкерлеринин кызматтык окладдары орточо 50%га жогорулатылган (дарыгерлердин оклады 7500 сомдон 11264 сомго көтөрүлгөн, үй-бүлөлүк дарыгердин оклады 10000 сомдон 15136 сомго көтөрүлгөн). Мындан тышкары, бардык кошумча төлөмдөр (айыл жергеси, бийик тоолуу аймак, илимий даража, эмгек стаж, категориялар ж.б.) сакталып, кызматтык окладга кошулуп төлөнөт.
5. Кыргыз Республикасынын Президентинин 2024-жылдын 28-июнундагы № 170 Жарлыгына ылайык, 2024-жылдын 1-сентябрынан тартып медициналык уюмдардагы дарыгерлердин окладдары 50%га (дарыгерлердин оклады 11264 сомдон 16896 сомго, үй-бүлөлүк дарыгердин оклады 15136 сомдон 22880 сомго көтөрүлгөн), орто медициналык кызматкерлердин окладдары 20%га (медициналык айымдардын оклады 9856 сомдон 11968 сомго көтөрүлгөн), кичи жардамчы кызматкерлердин (санитаркалар, тазалагычтар), ошондой эле тез жардам кызматынын айдоочуларынын окладдары 10%га (санитарканын оклады 8096 сомдон 9152 сомго) көтөрүлгөн. Бардык каралган үстөктөр жана кошумча төлөмдөр сакталган. 2024-жылдын жыйынтыгы боюнча, регионго, дарыгердин квалификациясына, адистигине жана стажына жараша орточо эмгек акы 34 100 сомду түзгөн. Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги медициналык уюмдардагы кызматкерлердин эмгек акысын жогорулатуу боюнча иштерди улантууда жана 2025-жылга саламаттык сактоо системасы үчүн кошумча каржылык каражаттарды бөлүү мүмкүнчүлүгүн камсыз кылуу боюнча Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигине кат жүзүндө кайрылган. Саламаттык сактоо уюмдарындагы кызматкерлердин эмгек акысын жогорулатуу медициналык кызмат көрсөтүүлөрдүн сапатын жакшыртууга, кызматкерлердин канааттануусун арттырууга жана адистердин башка тармактарга өтүп кетишин азайтууга өбөлгө түзөрүн түшүнүп, азыркы учурда бул маселе Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин артыкчылыктуу багыттарынан болуп саналат.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаевдин тапшырмасы менен Ноокат аймактык ооруканасынын 11 бөлүм башчысынын кызматтан алынышына байланыштуу жагдайды иликтөө жана кабыл алынган чечимдердин мыйзамдуулугун текшерүү үчүн атайын комиссия түзүлгөн.

Документтерди изилдөөнүн жыйынтыгында Ноокат аймактык ооруканасынын директорунун 2025-жылдын 15-мартындагы №20 буйругу менен 2025-жылдын 21-январындагы №22 «Кыргыз Республикасында жарандардын саламаттыгын коргоо жөнүндө» мыйзамынын жана Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин 2025-жылдын 21-февралындагы №166 буйругунун негизинде 11 бөлүм башчы ээлеген кызматынан бошотулгандыгы аныкталган. Бирок мыйзам нормаларын туура эмес колдонуудан улам одоно мыйзам бузууга жол берилген.

Министрлик мыйзам менен белгиленген кызмат ордун ээлөө мөөнөтүнүн чектөөсү (катарынан эки жолу беш жылдык мөөнөттөн ашпоосу) саламаттык сактоо уюмдарынын жетекчилерине гана тиешелүү экенин, бирок бөлүм башчыларына жайылтылбай турганын белгилейт. Демек, алардын ушул негизде иштен алынышы мыйзамсыз. Мындан тышкары, эгерде мыйзамда түздөн-түз каралбаса, мыйзам ченемдери артка кайтарылган күчкө ээ болбойт.

Саламаттык сактоо министрлигинин 2025-жылдын 21-февралындагы №166 буйругу «Жарандардын саламаттыгын коргоо жөнүндө» мыйзамдын 16-беренесине өзгөртүүлөрдү киргизүү максатында чыгарылган, анда мамлекеттик жана муниципалдык медициналык уюмдардын жетекчилери жана бөлүм башчылары жеке клиникаларда медициналык ишти айкалыштыра албайт. Бирок, текшерүү көрсөткөндөй, кызматынан бошотулган бөлүм башчылар бул талапты бузбагандыктан, аларды кызматтан алуу мыйзамсыз болгон.

Белгиленген мыйзам бузууларга байланыштуу Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги тарабынан Ноокат аймактык ооруканасынын директоруна катуу сөгүш түрүндө дисциплинардык чаралар көрүлдү, ошондой эле буйруктарды Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык келтирүү боюнча тапшырмалар берилди. Жыйынтыгында кызматынан бошотулган 11 бөлүм башчынын ичинен 5 бөлүм башчы өз каалоосу менен кызмат ордуна калыбына келтирилди, 6 бөлүм башчы өз каалоосу менен кызматынан бошотулду.

Саламаттык сактоо министрлиги эмгек мыйзамдарын сактоонун жана медицина кызматкерлеринин укуктарын коргоонун маанилүүлүгүн белгилейт. Бардык кадрдык чечимдер, мыйзам ченемдерин так сактоо жана аларды туура эмес чечмелөө жана колдонууну болтурбоо менен кабыл алынууга тийиш.

Бишкекте соода-экономикалык, илимий-техникалык жана гуманитардык кызматташуу боюнча орус-кыргыз өкмөттөр аралык комиссиясынын жыйынынын алкагында Кыргыз Республикасы менен Россия Федерациясынын Саламаттык сактоо министрликтеринин ортосундагы консультациялар өттү.

КР Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев менен Россия Федерациясынын Саламаттык сактоо министринин орун басары Андрей Плутницкий калк саламаттыгын коргоо жаатында эки тараптуу кызматташуунун учурдагы абалын жана келечегин талкуулашты.

Кызматташтыктын негизги багыттары: 

• эки өлкөнүн саламаттык сактоо системасын шайкеш келтирүү;
• медициналык жардамдын жаңы түрлөрүн өнүктүрүү;
• Евразия экономикалык биримдигинин алкагында дары-дармек жана медициналык буюмдар рыногун жөнгө салуу маселелери боюнча координация;
• медициналык буюмдардын сапатын көзөмөлдөөнү күчөтүү;
• Россия менен Кыргызстандын алдыңкы медициналык мекемелеринин кесиптик жана илимий өз ара аракеттенүүсүн кеңейтүү.

Консультациялардын жүрүшүндө Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев эки өлкөнүн кызматташтыгын өнүктүрүүгө багытталган бир катар демилгелерди сунуштады. Негизги сунуштардын бири Бишкек шаарында кыргыз-орус достугу ооруканасынын курулушу болду. «Мындай борбордун түзүлүшү сапаттуу медициналык жардамдын жеткиликтүүлүгүн гана жогорулатпастан, Россиянын алдыңкы клиникаларынын катышуусунда кыргызстандык адистерди даярдоо аянтчасына айланат», - деп баса белгиледи Эркин Чечейбаев.

Мындан тышкары, кыргыз тарап медициналык мекемелердин ортосунда тажрыйба алмашуу жаатында кызматташууну активдештирүүнү, Евразия экономикалык биримдигинин алкагында дары-дармектерге көз салуу маселелери боюнча биргелешкен ишти күчөтүүнү жана россиялык адистердин катышуусу менен медициналык кадрларды даярдоо боюнча программаларды иштеп чыгууну сунуштады.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги жетишилген макулдашуулар медицина жана илим тармагындагы кызматташтыкты мындан ары өнүктүрүү үчүн бекем негиз болуп каларынан күмөнү жок.

Кыргыз медицинасы оор жоготууга учурады. Медицина тармагынын  көрүнүктүү ишмери, 20дан ашуун илимий эмгектердин ээси, медицина ардагери,  невропатолог дарыгер, тажырыйбалуу клиницист жана педагог Рапия Аманалиева 89 жаш курагында дүйнө салды. 

Рапия Аманалиева 1936-жылы Нарын облусунун Жумгал районуна караштуу Чоң-Дөбө айылында туулган. 1950-1954-жылдары Фрунзе шаарындагы медициналык техникумду “фельдшер-акушер” адистиги боюнча артыкчылык диплому менен аяктаган. 1954-1960-жылдары Кыргыз Мамлекеттик медициналык институтунун дарылоо факультетин бүтүрүп, жогорку медициналык билимге ээ болгон. 

Эмгек ишмердигин 1960-жылы  № 7 шаардык бейтапканада терапевт-дарыгер болуп иштөө менен баштаган. 1963-жылдан 1989-жылга чейин Кыргыз Мамлекеттик медициналык институтунун нерв оорулары кафедрасынында клиникалык ординатордон тартып ассистентке чейинки жолду басып өткөн. 

1988-жылдан баштап 1990-жылга чейин Кыргыз Республикасынын Ички иштер министрлигинин ооруканасында невропатолог болуп иштеп, 1991-жылдан тарта ардактуу эс алууга чыккан. 

Рапия Аманалиеванын медицинанын өнүгүүсүнө кошкон салымы анын  кесиптештеринин жана окуучуларынын эсинде түбөлүккө сакталат.

Бүгүн, 31-мартта борбор калаада Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигине караштуу Травматология жана ортопедия улуттук борборунун курулушуна капсула салуу аземи болуп өттү.

Иш-чарага Президенттин мүлкүн башкаруу бөлүмүнүн башчысы Каныбек Туманбаев, саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев, академик Сабырбек Жумабеков жана башка коноктор катышты.

Саламаттык сактоо министри белгилегендей, жаңы борбор жаракат алган жана таяныч-кыймыл аппаратынын оорулары менен жабыркаган бейтаптарга медициналык жардамдын жеткиликтүүлүгүн жана сапатын бир топ жакшыртат. Бүгүнкү күндө Кыргызстанда адам өлүмүнүн себептеринин арасында жаракат үчүнчү орунда турат жана иштеп жаткан медициналык мекемелер жарандардын муктаждыктарын толук канааттандыра албайт. «Улуттук травматология жана ортопедия борборунун ачылышы Кыргызстандын саламаттыкты сактоо тармагын өнүктүрүүдөгү маанилүү кадам болуп саналат. Бул борбор алдыңкы жабдуулар менен жабдылып, анын адистери республиканын бардык аймактарынан келген бейтаптарга квалификациялуу жардам көрсөтөт. Мындан тышкары ал травматолог-ортопеддерди даярдоочу негизги окуу жайга айланып, өлкөнүн медициналык окуу жайын чыңдайт. Дени сак улут - өнүккөн мамлекеттин ачкычы, биз бүгүн жаңы борборду ачып эле тим болбостон, медицинабыздын келечегинин пайдубалын түптөп жатабыз», - деди Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев.

Министр ошондой эле жакынкы жылдары Бишкек шаарында жайгашкан улуттук жана республикалык ооруканаларды масштабдуу оңдоо пландалып жатканын баса белгиледи. Бул медициналык мекемелер 20-кылымдын ортосунда курулган жана комплекстүү модернизацияны талап кылат. Борбордо жогорку медициналык мекемелер топтоло турган заманбап медициналык шаарчаны куруу пландаштырылууда, ал жеткиликтүү жана жакшы жабдылган медициналык инфраструктураны түзөт. Ал Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаровго жана Министрлер Кабинетине ата мекендик медицинаны өнүктүрүүгө жана заманбап саламаттык сактоо системасын түзүүгө багытталган демилгени колдогондугу үчүн чын жүрөктөн ыраазычылык билдирди.

Маалымат үчүн: Травматология жана ортопедия улуттук борбору жалпы аянты 34 500 чарчы метрди түзгөн көп тармактуу медициналык комплекс болот. Анын курамына алдыңкы медициналык жабдуулар менен жабдылган беш блок, ошондой эле бейтаптардын жана кызматкерлердин ыңгайлуулугу үчүн жер астындагы жана жер үстүндөгү унаа токтотуучу жайлар кирет. Өзгөчө кырдаалдар үчүн имараттын чатырында заманбап тик учак аянтчасы каралган, ал жерге бейтаптар санитардык авиация менен жеткирилет. Объекттин курулушуна мамлекеттик бюджеттен 3 миллиард сом бөлүнүп, ишти кийинки жылга бүтүрүү пландалууда.

Оорукана 440 койкага ылайыкталган жана 11 адистештирилген бөлүмдөрдү бириктирет, анын ичинде: реанимация, операциялык бөлмөлөр, кабыл алуу бөлүмү, амбулатория, клиникалык диагностикалык жана бактериологиялык лабораториялар, физиотерапия жана реабилитациялык бөлүмдөр. Борбор жогорку тактыктагы диагностикалык изилдөөлөрдү (МРТ, УЗИ, рентген жана башка) жүргүзөт, ошондой эле операциядан кийинки комплекстүү реабилитацияны уюштурат.

2024-жылдын 18-декабрындагы Кыргыз Республикасынын Президентинин № 369 Жарлыгы менен бекитилген Кыргыз Республикасынын “Улуттук дем дүйнөлүк бийиктик” унгужолун ишке ашыруу максатында 2025-жылдын 28-март күнү Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Мамлекеттик тил жана тил саясаты боюнча улуттук комиссиянын төрагасы М.А. Мураталиев Министрликтин Борбордук аппаратынын жана түзүмдүк бөлүмдөрүнүн кызматкерлерине аталган Жарлык  жөнүндө кеңири маалымат берди.

Жарлыкта айтылган “Узак жана кызыктуу тарыхка, мол коомдук-саясий тажрыйбага ээ, руханий байлыгы терең, наркты бекем карманып келген кыргыз элинин эгемендикке ээ болгон жылдарында улуттук баалуулуктары көңүлгө алынбай, улут билгелери баркталбай, жарандык сезими алсырап, келечекке болгон ишеними азайып кеткендиги тууралуу сөз кылган төрага кыргыз элинин байыртадан азыркыга чейинки тарыхый баскан жолун баяндап, Кыргыз мамлекетүүлүгү, Кыргыз улуу державасы улуу дөөлөт түзгөн байыркы элдерден экендиги  жөнүндө Кытай тарыхый булактарында сөз кылынгандыгын айтып, кызыктуу маек куруп берди.  Уңгужол мамлекеттик кызматкерлердин жана жалпы коомчулуктун улуттук аң-сезимин көтөрүүгө, Кыргызстандын туруктуу өнүгүүсүнө өбөлгө түзүүгө багытталган стратегиялык идеологиялык негиз болуп саналат, ошондуктан “Өлкөнүн өнүгүү багыты, элдин максат-тилеги, карманган баалуулуктарыбыз бир болгондо гана ишке ашат, мунун өзөгү болуп саналган мамлекеттик тилди өнүктүрүү, коомдук турмуштун бардык чөйрөсүндө колдонууну камсыз кылуу үчүн биргеликте иш алып барышыбыз керек-  деп баса белгиледи Мелис Мураталиев.

2025-жылдын 24 – мартында Академик М.Миррахимов атындагы УКТБ КР ССМ илимий жана билим берүү мекемелери арасында кызматташтык  жөнүндө  Меморандумуна кол коюуу аземи болуп өттү.

Саламаттык сактоо чөйрөсүндө туруктуу жана эффективдүү улуттук системаны түзүү медициналык илимдин өнүгүүсүнө жана билимдин таралышына, саламаттык сактоо системасындагы кудреттин жогорулашына  алып  келүү  менен  калктын  ден соолугун чыңдоону   жана элдин  жашоо  сапатын  арттырууну, коопсуздук  боюнча глобалдык, улуттук максаттардын ишке ашышын камсыздайт.

Ушул максатта КР ССМ илимий мекемелеринин биригүүсү жана медицина тармагында өз ара бири -бирин толуктоочу компетенциялар менен , илимдин инфраструктурасын бирге өнүктүрүү менен, келечекте трансляциялык медицинаны өнүктүрүү менен бардык инновациялык лабораториядан – клиникага чейинки чынжырды камтыган жалпы илимий чөйрөнү жаратуу.

Бул адамдардын ден соолугуна карата өткөрүлүп жаткан илим-изилдөө иштер ортосундагы өз ара байланыштырды жаратууга мүмкүнчүлүк берүү менен калкка эффективдүү медициналык кызмат сунуштоону камсыз кылат.

Ошол контексте интеграцияга багытталган кластердик ык менен  артыкчылыктуу илимий программалар алкагындагы илимий иштерди өткөрүүдө жана уюштурууда, жалпы эле илимий кудретти бекемдөөдө, инновациялык жана технологиялык стимулда концепцияны, мультдисциплинардык  жана секторлор  аралык ыктарды иштеп чыгуу чоң кызыгууну жаратат. 

Бул  медициналык илимий кластер медицина тармагындагы алдыңкы эксперттердин, жаш изилдөөчүлөрдүн муунун  бириктирген алдыңкы илимий топтун заманбап модели болуп саналат.

Жогоркуларды эске алуу менен саламаттык сактоодогу артыкчылыктуу багыттар боюнча илимий иштерди биргеликте уюштуруу макстында эл аралык стандарттарга жооп бергендей, сапаттуу, заманбап, интеграцияланган моделдеги  КР ССМ илимий мекемелеринин Консорциумун түзүү маанилүү жагдай болуп саналат.

Келечекте бул түзүлгөн консорциум жана кластер Кыргыз Республикасында инновациялык, ресурстук билим алмашууну жаратып, саламаттык сактоодогу жана медицинадагы туруктуу прогресстин  болушун камсыз кылат.

Ошол максатта КР  ССМ улуттук илимий медициналык борборлору жана жогорку медициналык билими берүү мекемелери ортосунда Меморандумга төмөнкү курамда кол коюлду.

• Академик М.Миррахимов атындагы улуттук кардиология жана терапия борбору;
• Улуттук балалыкты жана энени коргоо борбору;
• Улуттук онкология жана гематология борбору;
• Улуттук фтизиатрия борбору
• М.М.Мамакеев атындагы улуттук хирургия борбору
• Улуттук коомдук саламаттык сактоо институту;
• С.Б.Данияров атындагы кыргыз мамлекеттик кайра даярдоо жана квалификацияны жогорулатуу медициналык институту;
• Россия Федерациясыны биринчи Президенти Б.Н.Ельцин атындагы Кыргыз-Россия Славян университети;

Меморандум саламаттык сактоо тармагындагы узак мөнөттөгү өз ара кызматташтыкты, өнүгүүнү, билим алууну шарттайт. 

Кол коюу аземина Улуттук илимий медициналык борборлордун директорлору жана өкүлдөрү катышты:  Сооронбаев Т.М., Сулайманов Ш.А.,  Кадыров А.С., Касымбеков Ж.О., Букуев Н.М. Элеманов Н.Ч., КМКДжКЖМИ ректору Курманов Р.А. КРСУ илимий иштер боюнча проректору Шекунов Е.В. 

Меморандумдун алдына койгон максаттары төмөнкүдөй:

1. Илим-изилдөө иштеринин сапатын жогорулатуу жана алардын жыйынтыктарын эл аралык, жогорку рейтингдүү медициналык журналдарга жарыялоо.
2. Изилдөөлөрдүн далилденген жыйынтыктарын алуу жана алардын саламатты сактоону чыңдоо системасы боюнча саясаттык, клиникалык чечимдерди чыгарууда колдонулушу
3. Эл аралык стандартка туура келген жаш адистердин жаңы муунун даярдоо.
4. Эл аралык илимий коомчулукка интеграцияны  жана инвестицияны тартуу.

Бүгүн, 2025-жылдын 28-мартында, Кыргыз Республикасынын саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев КЭРдин Гуанси-Чжуан автономиялык районунун Элдик саясий консультативдик кеңешинин төрагасынын орун басары Цянь Сюэмин мырза жетектегенКытай Эл Республикасынын делегациясы менен жолукту.

Тараптар саламаттык сактоо жаатындагы кызматташуунун келечегин, анын ичинде салттык медицинаны өнүктүрүү, медициналык кадрларды даярдоо жана тажрыйба алмашуу маселелерин талкуулашты. Кытай тараптын өкүлдөрү кыргыз делегациясын Шанхай кызматташтык уюмунун колдоосу менен Фанчэнган шаарында өтө турган 2025-жылдагы Медициналык инновациялар боюнча Эл аралык форумга чакырышты.

КР Саламаттык сактоо министри салттык медицина дүйнөлүк саламаттык сактоо системасында татыктуу орун ээлеши керектигин баса белгиледи. Ошол себептен кыргыз тарап Бишкекте салттык медицина ыкмаларын колдонуу менен окутуу жана дарылоо жүргүзүлө турган кыргыз-кытай илимий-изилдөө борборун түзүү мүмкүнчүлүгүн карап чыгууну сунуштады. Ошондой эле, Кыргыз-түрк достук ооруканасынын ийгиликтүү тажрыйбасына негизделген кыргыз-кытай ооруканасын түзүү демилгеси көтөрүлдү. 

Жолугушууда тараптар жол коопсуздугу маселесине да өзгөчө көңүл бурушту. «Бир алкак – бир жол» демилгесинин алкагында Кыргызстанда жол инфраструктурасы активдүү өнүгүп, бул өлкөнүн облустарын байланыштырган эл аралык жана шаар аралык трассалардагы транспорттук агымдардын көбөйүшүнө өбөлгө түзүүдө. Ушуга байланыштуу, кыргыз тарап жол коопсуздугун жогорулатуу долбоорлоруна кытай тажрыйбасы менен инвестицияларын тартуу мүмкүнчүлүгүн карап чыгууну сунуштады. Бул долбоорлор жолдорду көзөмөлдөө системаларын жана шашылыш медициналык жардам көрсөтүү кызматтарын өнүктүрүүнү камтыйт.

Жолугушуунун жүрүшүндө кытай делегациясы кыргыз дарыгерлерин Кытайдын Гуанси-Чжуан автономиялык районундагы медициналык жогорку окуу жайларында окутууга көмөк көрсөтүүгө даяр экенин билдирди. Ошондой эле КЭРдин өкүлдөрү кыргыз тараптын сунуштарын өкмөттүк деңгээлде кароого берүүнү убадалашты.

Жолугушуу конструктивдүү маанайда өтүп, тараптар саламаттык сактоо жана инфраструктура тармагында кызматташууну андан ары өнүктүрүүгө даяр экендиктерин билдиришти.

2025-жылдын 27-мартында Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинде Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев менен Бириккен Улуттар Уюмунун Калк фондунун (ЮНФПА) кеңсесинин жетекчиси Бактыбек Кайназаровдун жолугушуусу болуп өттү.

Жолугушуунун жүрүшүндө тараптар дары-дармектерди жана медициналык буюмдарды жеткирүүнүн улуттук чынжырын башкарууну жакшыртуу маселелерин талкуулашты. Белгиленгендей, азыркы учурда ченемдик-укуктук база жана камсыздоонун бардык циклдерин башкаруунун инструменттери институтташтырылган эмес жана олуттуу күчөтүүнү талап кылат.

Министр Эркин Чечейбаев бул демилгенин маанилүүлүгүн баса белгилеп, Саламаттык сактоо министрлигинин натыйжалуу, ачык-айкын жана туруктуу жеткирүү чынжырчасын башкаруу системасын түзүүгө умтулуусун ырастады. Ал белгилегендей, бул процесс улуттук муктаждыктарга ылайык келишин камсыздоо, анын ичинде репродуктивдик ден соолукту жакшыртууга жана зарыл медициналык кызматтарга жеткиликтүүлүктү камсыз кылуу үчүн мамлекеттик органдардын, эл аралык өнөктөштөрдүн жана эксперттик коомчулуктун тыгыз координациясын талап кылат.

Талкуунун жүрүшүндө өлкөдө мамлекеттик бюджеттик механизмдерди эске алуу менен дары-дармектерди жана медициналык багыттагы буюмдарды жеткирүү чынжырчасын башкаруунун бардык этаптарын бириктирген бирдиктүү улуттук документти иштеп чыгуу зарылчылыгы келип чыкканы белгиленди. Мындай документ саламаттык сактоо программаларын эффективдүү ишке ашыруунун жана медициналык кызматтар менен жалпы камтууга жетишүүнүн негизи болуп калат.

Жеткирүү чынжырчасын башкаруунун натыйжалуу системасын түзүү 2019–2030-жылдарга Кыргыз Республикасынын саламаттык сактоо боюнча “Дени сак адам – өнүккөн өлкө” стратегиясын ишке ашыруунун негизги элементи жана Туруктуу өнүктүрүү максаттары 3.8ге жетишүүдөгү маанилүү кадам болуп саналат.

2023-жылдан бери ЮНФПА Кыргызстанга жеткирүү чынжырчасын башкаруу системасын реформалоодо жигердүү колдоо көрсөтүп келет. «Саламаттык сактоо системасын чыңдоо» долбоорунун алкагында Фонд республикадагы дары-дармектерди жана медициналык багыттагы буюмдарды жеткирүү чынжырына кырдаалдык талдоо жүргүзүп, Улуттук ченемдик документти иштеп чыгуу боюнча деталдуу сунуштарды берди. Бул документ мамлекеттик органдарга жана өнүктүрүү боюнча өнөктөштөргө жеткирүү чынжырларынын натыйжалуулугун жогорулатуу жана калктын аялуу катмары үчүн дары-дармектердин жеткиликтүүлүгүн камсыз кылуу менен саламаттык сактоо секторуна инвестиция тартуу боюнча негизделген чечимдерди кабыл алууга мүмкүндүк берет.

Министрлик калктын, өзгөчө медициналык-социалдык тобокелдик тобуна киргендердин заманбап жана сапаттуу дары-дармектерге жана медициналык багыттагы буюмдарга жетүүсүн камсыз кылуучу жеткирүү чынжырын башкаруунун натыйжалуу системасын ийгиликтүү ишке ашыруу үчүн бардык күч-аракетин жумшоого ниеттенүүдө.

Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюму (ДССУ) Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигине ооруларга эпидемиологиялык көзөмөлдү күчөтүү жана өлкөнүн  лабораториялык мүмкүнчүлүктөрүн  жакшыртуу үчүн 8 миллион сомдон ашык суммасында лабораториялык жабдууларды тапшырды. Бул салым  Кыргызстандын жугуштуу оорулардын чыгышын өз убагында аныктоо, алдын алуу жана аларга жооп кайтаруу жөндөмдүүлүгүн бекемдөөгө багытталат.

Лабораториялык жабдуулар үч саламаттык сактоо мекемесине: Коомдук саламаттыкты сактоо улуттук институтуна, Бишкек шаарынын Мамлекеттик санитардык-эпидемиологиялык кɵзɵмɵл борборуна жана Ош шаардык оорулардын алдын алуу жана мамлекеттик санитардык-эпидемиологиялык көзөмөлдөө борборуна өткөрүп берилди. Жакынкы убакта жабдуулар Карантиндик жана өзгөчө кооптуу инфекциялардын алдын алуу жана көзөмөлдөө боюнча республикалык борборго өткөрүлүп берилет.

Жабдуулар топтомунда микробиологиялык коопсуздукту камсыз кылуу үчүн ламинардык кутулар, серологиялык жана  ПЧР (ПЦР)  анализдерин сактоо үчүн лабораториялык муздаткычтар, буу менен иштөөчү стерилизаторлор жана башкалар кирет. Өткөрүп берилген  жабдуулар кызамык, гепатит, өзгөчө кооптуу инфекциялар жана башка жугуштуу ооруларды аныктоо жана диагностикалоо иштерин жакшыртат.

Лабораториялык жабдууларды сатып алуу Пандемиялык фонддун «Бирдиктүү саламаттык» долбоорун ишке ашыруунун алкагында мүмкүн болду, бул демилге саламаттык сактоо коопсуздугун чыңдоо жана пандемияларга даярдык көрүү боюнча глобалдык аракеттерге шайкеш келет.

ДССУнун Кыргызстандагы өкүлү, доктор Ливиу Ведраско, бул демилгенин маанилүүлүгүн баса белгиледи: «Бул жабдуулар Кыргызстандагы саламаттык сактоо системасына узак мөөнөттүү инвестиция болуп саналат. Бул лабораториялардын өз убагында диагноз коюу жана эпидемияларга жооп кайтаруу мүмкүнчүлүктөрүн жогорулатууга өбөлгө түзөт».

Лабораториялык жабдууларды алган саламаттык сактоо мекемелеринин жетекчилери ДССУга ыраазычылыктарын билдиришти: «Жаңы жабдуулардын аркасында биздин лабораториялар  калктын ден соолугун коргоо жана мүмкүн болуучу эпидемияларга ыкчам жооп кайтаруу үчүн жакшыраак даяктыкта. ДССУнун туруктуу колдоосу жана өнөктөштүгү үчүн терең ыраазычылык билдиребиз».

ДССУ Кыргызстандагы саламаттык сактоо системасын мындан ары да техникалык көмөк көрсөтүү жана лабораториялык мүмкүнчүлүктөрдү чыңдоо жана саламаттыкты сактоодогу өзгөчө кырдаалдарга даярдыкты жогорулатуу аркылуу колдоону улантат.

24-26-март аралыгында Бишкекте аялдардын саламаттыкты сактоодогу лидерлигин өнүктүрүүгө арналган программанын ачылышы болду. Бул 5 айлык билим берүү курсу саламаттыкты сактоо системасын чыңдоо, гендердик теңчиликти алга жылдыруу жана жетекчилик кызматтарда аялдардын санын көбөйтүү үчүн аялдардын лидерлик компетенцияларын жогорулатууга багытталган.

Программаны КР Саламаттык сактоо министрлиги Германия өкмөтүнүн атынан Герман эл аралык кызматташтык коомунун (GIZ) регионалдык долбоору менен биргеликте уюштурууда. Окууну Акушерлердин ассоциациясы, С.Б. Данияров атындагы Кыргыз мамлекеттик кайра даярдоо жана квалификациясын жогорулатуу медициналык институту, Чүй Жалпы дарыгерлик практика борбору жана Ош Үй-бүлөлүк медицина борбору сыяктуу уюмдардын өкүлдөрүнөн турган 25 адам аяктап жатат.

Долбоордун негизги максаты - саламаттыкты сактоо кызматтарынын сапатын ийгиликтүү башкарууга жана жакшыртууга жөндөмдүү, өзүнө ишенген жана компетенттүү лидер аялдарды өнүктүрүү үчүн мүмкүнчүлүктөрдү түзүү. Программа оффлайн жана онлайн окутуу форматтарын айкалыштырган алты модулду камтыйт. Бул ыкма ийкемдүүлүккө жана катышуучулардын катышуусуна шарт түзүп, теорияны практикалык көнүгүүлөр, ролдук оюндар жана талкуулар менен айкалыштырууга мүмкүндүк берет.

Программанын негизги максаттары аялдардын карьералык өсүшүнө тоскоол болгон тоскоолдуктарды аныктоо жана жоюу; башкаруучулук жана лидерлик компетенцияларын өнүктүрүү; насаатчылык жана машыктыруучулук маданиятты көтөрүү; өзүңө жана өз жөндөмүңө болгон ишенимди жогорулатуу.

Программа лидерликке жаңы мамилени өнүктүрүүгө, жеке баалуулуктарды түшүнүүгө жана чектелген ишенимдерди жеңүүгө багытталган. Катышуучулар саламаттыкты сактоо системасында ишенимдүү лидер болууга жардам бере турган көндүмдөрдү алышат. Бул аялдардын жеке жана кесиптик жактан өсүшүнө гана өбөлгө болбостон, өлкөнүн саламаттык сактоо тармагына да оң таасирин тийгизет.

Саламаттыкты сактоо тармагындагы эксперттер тармакты өнүктүрүү үчүн мындай программалардын маанилүүлүгүн белгилешти. Уюштуруучулардын айтымында, бул билим берүү курсу Кыргызстандын саламаттык сактоо тармагында лидер аялдардын күчтүү коомчулугун калыптандыруу үчүн баштапкы чекит болуп калат.

Бул программа жөн гана билим берүү долбоору болбостон, медициналык кызматтын сапатын жакшыртууга жана саламаттыкты сактоо системасындагы аялдардын кесиптик мүмкүнчүлүктөрүн жогорулатууга мүмкүндүк берген өзгөрүүлөрдүн кубаттуу куралы болорун убада кылат.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги Швейцариянын «Кыргызстандагы жугуштуу эмес ооруларды эффективдүү башкаруу жана алдын алуу» долбоору менен өнөктөштүктө медициналык уюмдар арасында республикалык конкурсту ийгиликтүү жыйынтыктады. 

Саламаттыкты сактоо уюмдарына сыйлык тапшыруу аземи КР саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаевдин, Швейцариянын Кыргызстандагы элчилигинин Экономикалык өнүгүү жана мамлекеттик башкаруу бөлүмүнүн башчысы Рено Вуньенин, саламаттык сактоо министринин орун басары Бүбүжан Арыкбаеванын катышуусунда өттү.

«Баштапкы медициналык санитардык жардам – бул саламаттык сактоо системасынын фундаменти болуп, медициналык жардамга муктаж адамдар үчүн алгачкы байланыш түйүнү болуп эсептелет. Баштапкы медициналык санитардык жардам саламаттык сактоо ресурстарын оптималдаштырууга, медициналык кызмат көрсөтүүнүн сапатын жакшыртууга жана алдын алууга көмөктөшөт. Баштапкы медициналык санитардык жардам уюмдарынын медициналык кызматкерлеринин уюшкан жана тынымсыз эмгегинин аркасында биз бир катар алдын алуу программаларын ийгиликтүү ишке ашыруудабыз. Алардын бири – эркектер үчүн уюштурулган «Жооптуу бол!» бир айлыгы. Мындай акциялардын туруктуулугу бизге алдын алуу чараларын активдүү илгерилетүүгө мүмкүндүк берет, бул өз кезегинде жугуштуу эмес оорулар менен күрөшүүдө негизги элемент болуп саналат. Алдын алуу жана ооруларды эрте аныктоо саламаттык сактоо системасына түшкөн жүктү азайтып, натыйжада медициналык кызмат көрсөтүүнүн сапатын жакшыртууга өбөлгө түзөт», - деди Эркин Чечейбаев, Саламаттык сактоо министри.

«Жооптуу бол!» бир айлыгынын алкагында уюштурулган бул конкурс жугуштуу эмес оорулардын (ЖЭО), анын ичинде гипертония, диабет жана рак оорусунун алдын алуу жана аныктоо боюнча аракеттерди күчөтүүгө, ошондой эле өлкөдөгү ЖЭОдон болгон өлүмдү азайтууга багытталган. 

Конкурстун жыйынтыгында, швейцариялык долбоор төмөнкү медицина мекемелерин акчалай сыйлыктар менен сыйлады:

•         1-орун – 200 000 сом – Нарын облусунун Облустук үй-бүлөлүк медицина борбору

•         2-орун – 150 000 сом – Жумгал районунун Жалпы дарыгерлик практика борбору, Нарын облусу

•         3-орун – 100 000 сом – Сүлүктү шаарынын Жалпы дарыгерлик практика борбору, Баткен облусу

Бул акция өлкө боюнча баштапкы звенодогу медициналык уюмдарда алдын алуу максатында скринингден өткөн эркектердин санынын кыйла өсүшүнө шарт түздү. Жалпысынан 973 000ден ашуун эркек жугуштуу эмес ооруларга медициналык кароодон өттү. Алардын ичинен 119 600дөн көбүндө (12%) кан басымы жогору экени аныкталды. Андан тышкары, 49 600 (5%) эркекте жүрөк-кан тамыр ооруларынын жогорку тобокелчилиги, ал эми 60 800 (6%) эркекте кант диабетинин жогорку тобокелчилиги бар экени аныкталды. Бул көрсөткүчтөр калктын маалымдуулугун жогорулатуунун жана ооруларды көзөмөлдөөнүн маанилүүлүгүн дагы бир жолу баса белгилейт.

Швейцария Өкмөтү тарабынан каржыланган “Кыргызстандагы жугуштуу эмес ооруларды эффективдүү башкаруу жана алдын алуу” долбоору сапаттуу баштапкы медико-санитардык жардам көрсөтүүгө бирдей мүмкүнчүлүк алуу жана сергек жашоо мүнөзүн жайылтуу аркылуу Кыргызстан калкынын ден соолугун жана бакубаттуулугун жогорулатууга багытталган. Долбоор өлкө боюнча жүргүзүлөт.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги Кыргызстандын Улуттук Кызыл Жарым Ай Коому жана ЮНИСЕФтин Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн колдоосу менен Бүткүл дүйнөлүк ден соолук күнүнө арналган форум уюштурууда.

Датасы: 2025-жылдын 4-апрели Убактысы: 10:00 – 12:30.

Өтүүчү жери: Кыргыз Республикасынын Улуттук тарых музейи, Бишкек шаары, Чүй пр., 122, Ала-Тоо аянты.

 Иш-чаранын максаты эне жана баланын ден соолугун коргоо маселелерин, ошондой эле Кыргызстанда саламаттыкты сактоо кызматын жакшыртуу стратегияларын талкуулоо болуп саналат. Форумга мамлекеттик органдардын, эл аралык уюмдардын жана медициналык коомчулуктун өкүлдөрү чогулуп, ар бир баланын жашоосунун дени сак башталышын камсыз кылуунун жолдорун биргелешип издөөгө багытталган.

Форумдун алкагында: 

• Адистердин консультациялары менен коштолгон тематикалык көргөзмө, маалыматтык материалдарды таратуу жана ден соолук бурчтары уюштурулат.

• Президенттик Аппараттын, Жогорку Кеңештин, Министрлер Кабинетинин, Саламаттык сактоо министрлигинин, Акыйкатчы институтунун, ЮНИСЕФтин жана Кыргызстандын Улуттук Кызыл Жарым Ай Коомунун өкүлдөрү баштаган коноктор сөз сүйлөйт.

• Эне жана баланын ден соолугун коргоо жаатындагы алдыңкы эксперттер менен панелдик талкуулар.

• Медициналык кызматтарды өнүктүрүү, эне жана баланы колдоо боюнча инновациялык программалардын презентациялары.

Журналисттер эксперттик комментарийлерди алып, баяндамачыларга суроолорду берип, саламаттыкты сактоо тармагындагы акыркы демилгелер менен тааныша алышат.

ЖМК өкүлдөрүн келечек муундардын ден соолугун чыңдоого багытталган бул маанилүү иш-чарага катышууга жана чагылдырууга чакырабыз.

Бүгүн, 2025-жылдын 19-мартында, Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаев Баткен облусунда иш сапары менен жүрөт. Иш сапардын алкагында ал Кулунду Жалпы дарыгерлик практика борборунда (ЖДПБ) жана Баткен райондор аралык ооруларды алдын алуу жана мамлекеттик санитардык-эпидемиологиялык көзөмөл борборунун Кулунду санитардык-эпидемиологиялык бөлүмүндө болуп, калкка медициналык жардам көрсөтүүнүн учурдагы абалы жана шарттары менен таанышты.

Иш сапардын жүрүшүндө министрге 2019-жылы Кулунду Жалпы дарыгерлик практика борборунун имараттарынын бири “Центр Ас-Сафа” коомдук кайрымдуулук фонду тарабынан капиталдык оңдоодон өткөндүгү, Кулунду ЖДПБнын калган имараттары авариялык абалда экени тууралуу маалымат берилди. Баткен райондор аралык ооруларды алдын алуу жана мамлекеттик санитардык-эпидемиологиялык көзөмөл борборунун Кулунду санитардык-эпидемиологиялык бөлүмүнүн имараты 1961-жылы курулуп, ал дагы учурда жараксыз абалга келген.

Министр Кулунду ЖДПБнын жана Баткен райондор аралык ооруларды алдын алуу жана мамлекеттик санитардык-эпидемиологиялык көзөмөл борборунун Кулунду санитардык-эпидемиологиялык бөлүмүнүн жаңы имаратын куруу маселеси чечилгенин, курулушка жер тилкелери бөлүнүп, объектилер титулдук тизмеге киргизилгенин белгиледи. Курулуш иштери быйыл башталат.

Андан соң министр Лейлек райондук Жалпы дарыгерлик практика борборуна барып, имараты авариялык абалдагы неврология жана терапия бөлүмдөрүнүн иши менен таанышты.  Белгилей кетсек, аталган бөлүмдөрдүн курулушу негизги титулдук тизмеге кирбей калган, бирок учурда Лейлек райондук ЖДПБнын авариялык абалдагы имараттарын кошумча титулдук тизмеге киргизүү иштери жүрүп жатат.

«Чек ара аймактарында медициналык инфраструктураны өнүктүрүү биздин приоритетибиз болуп саналат. Баткен областынын тургундарына заманбап шарттарда сапаттуу медициналык кызмат көрсөтүлүшү керек. Саламаттык сактоо министрлиги бул багытта ишин улантат», - деди министр.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министри Эркин Чечейбаевдин тапшырмасына ылайык, мурда онкологиялык оорулар менен жабыркаган балдарга колдоо көрсөтүп келген кайрымдуулук фонду эми орфандык (сейрек кездешүүчү) ооруларга чалдыккан бардык балдарды колдоо үчүн кайра профилдештирилет.

Бул демилгенин негизги максаты – фонддун мүмкүнчүлүгүн кеңейтүү жана кымбат баалуу дарылоого муктаж көбүрөөк баланы камтуу. Эми жарандар жана уюмдар жардам көрсөтүүнү кааласа, ар кандай сейрек оорулар, анын ичинде жүлүн булчуң атрофиясы (СМА) жана башка илдеттер менен жабыркаган балдар үчүн каражат которо алышат.

Фонд ачык-айкындык жана отчеттуулук принциптеринин негизинде иштейт. Түшкөн бардык каражаттар жана алардын сарпталышы көзөмөлдөнүп, бейтаптарга, алардын үй-бүлөлөрүнө, Жогорку Кеңеш депутаттарына жана Саламаттык сактоо министрлигине үзгүлтүксүз отчет берилип турат. Бул каражаттарды максималдуу натыйжалуу жана адилеттүү пайдаланууну камсыздайт.

Саламаттык сактоо министрлиги сейрек кездешүүчү ооруларга чалдыккан бейтаптарды керектүү дары-дармектер менен камсыз кылуу үчүн бардык аракеттерди көрүүдө. Бирок орфандык ооруларды дарылоо чоң финансылык чыгымдарды талап кылат. Фонддун ишмердүүлүгүн кеңейтүү - кошумча ресурстарды тартып, жардамга муктаж көбүрөөк балага колдоо көрсөтүүгө мүмкүндүк берет.

Фонддун реквизиттери жана каражат которуу жолдору тууралуу маалымат кошумча жарыяланат.

Кыргызстанда жүлүн булчуң атрофиясы (СМА) менен ооруган балдарды дарылоо

Эне жана баланы коргоо улуттук борборунда СМА диагнозу коюлган 39 бала каттоодо турат. Алардын ичинен 12 бала дарыланууда:

• 4 бала чет өлкөдө терапиядан өтүп жатат,
• 8 бала Эне жана баланы коргоо улуттук борборунда дары-дармектерди алууда.

СМАны толук айыктыруучу дарылоо ыкмасы жок. Бирок заманбап терапия оорунун өнүгүшүн жайлатууга жана бейтаптардын жашоо сапатын жакшыртууга жардам берет.

Кыргызстанда СМАны дарылоо Жогорку технологиялар фондунун каражаттарынын эсебинен жүргүзүлөт. «Рисдиплам» препаратынын сатып алуу «Кыргызфармация» мамлекеттик ишканасы аркылуу борборлоштурулган тартипте жүргүзүлүп, каражаттарды үнөмдөөгө жана кошумча 240 флакон (100 млн сом) сатып алууга мүмкүнчүлүк берди. Бул дары 2025-жылдын аягына чейин 8 баланы дарылоого жетиштүү болот. 2025-жылы дагы 480 флакон (250 млн сомго) сатып алуу пландалууда, бул 16 баланы дарылоо үчүн жетиштүү. Ошондой эле, жакында диагноз коюлган дагы 11 баланын дарылоосун каржылоого министрлик өтүнүч жиберди.

Учурда Кыргызстанда СМАны дарылоо үчүн үч негизги дары каражаты бекитилген:

• «Спинраза» (Нусинерсен) – интратекалдык жол менен сайылуучу дары, туруктуу негизде сайып туруу талап кылынат.
• «Эврисди» (Рисдиплам) – ооз аркылуу кабыл алынат, бул балдар үчүн ыңгайлуу.
• «Золгенсма» (Онасемноген абепарвовек) – гендик терапия, бир жолу сайылуучу дары, бирок баасы өтө кымбат.

Кыргызстан Рисдиплам препаратына артыкчылык берет, анткени анын баасы салыштырмалуу жеткиликтүү (1 флакону 482 миң сом) жана үй шартында колдонууга ыңгайлуу. 2023-жылы СМА диагнозу коюлган бейтаптар үчүн дары-дармек берүү тартиби бекитилип, дары-дармектерди бөлүштүрүү боюнча Республикалык комиссия түзүлгөн.

Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги жүлүн булчуң атрофиясы менен жабыркаган балдардын учурдагы абалы жана алардын дарылануусу боюнча маалымат берет.

Бүгүнкү күндө Эне жана баланы коргоо улуттук борборунда жүлүн булчуң атрофиясы диагнозу коюлган 39 бала катталган. Алардын ичинен 12 бала дарыланууда: 4 бала чет өлкөлөрдө терапиядан өтүүдө, ал эми 8 бала түздөн-түз Эне жана баланы коргоо улуттук борборунун бөлүмүндө зарыл дары каражаттарды алууда. Белгилей кетсек, азыркы учурда жүлүн булчуң атрофиясын толук айыктыруучу дарылоо ыкмалары жок. Бирок, заманбап терапия оорунун өнүгүүсүн олуттуу жайлатууга жана бейтаптардын жашоо сапатын жакшыртууга мүмкүндүк берет.

Кыргызстанда балдардын дарылоосу Жогорку технологиялар фондунун (ЖТФ) каражаттарынын эсебинен камсыздалат, алар Рисдиплам препаратын сатып алууга багытталган. Белгилей кетүүчү жагдай, "Кыргызфармация" мамлекеттик ишканасы тарабынан жүргүзүлгөн борборлоштурулган сатып алуулардын эсебинен каражаттардын бир кыйла үнөмдөлүшүнө жетишилди. Бул үнөмдүн негизинде 100 млн сомго кошумча 240 флакон препарат сатылып алынып, анын жардамы менен 8 баланы 2025-жылдын аягына чейин дарылоо мүмкүн болот. Бул препараттар өлкөгө жеткирилди. Мындан тышкары, 2025-жылга карата 250 млн сомго 480 флакон сатып алуу боюнча келишим түзүлдү, бул дагы 16 баланын бир жылдык дарылоосуна жетиштүү болот. Бул партиядагы препараттар быйылкы жылдын май айында өлкөгө келет.

Белгилей кетсек, Саламаттык сактоо министрлиги 2025-жылга карата жүлүн булчуң атрофиясы диагнозу жакында коюлган дагы 11 балага кошумча каражат бөлүү үчүн Финансы министрлигине кайрылуу даярдаган. Мурдагы жылдары бул диагноз менен катталган балдардын саны 13тү түзгөн, алардын ичинен 8 бала Рисдиплам препараты менен дарыланган. Бирок, жыл сайын ооруну аныктоо деңгээли жогорулап, натыйжада кымбат баалуу дарылоого муктаж бейтаптардын саны өсүүдө. Бардык муктаж балдарды дарылоо менен камсыз кылуу – кошумча каржылоону талап кылган негизги милдет болуп саналат.

Эки жаштагы Хамза боюнча маалымат:

Учурда социалдык тармактарда жүлүн булчуң атрофиясы диагнозу коюлган эки жаштагы Хамза үчүн кымбат баалуу препарат сатып алуу боюнча каражат чогултуу маселеси кызуу талкууланууда. Хамза Эне жана баланы коргоо улуттук борборунда консультациядан өтүп, диагностикаланган. Бирок, бала Казакстандын жараны болгондуктан, ал Астана шаарында дарыланууда жана Спинраза препаратын алууда.

Маалымат үчүн:

Учурда жүлүн булчуң атрофиясын дарылоодо үч негизги препарат колдонулат:

1.       Спинраза (Нусинерсен): Препарат интратекалдык (жүлүн суюктугуна) инъекция жолу менен берилет жана үзгүлтүксүз сайылышы керек. Бардык жаштагы бейтаптар үчүн натыйжалуу.

2.       Эврисди (Рисдиплам): Препарат сироп түрүндө ооз аркылуу кабыл алынат, бул айрыкча балдар үчүн колдонууга ыңгайлуу. Ал кыймыл нейрондору үчүн зарыл болгон SMN белогунун өндүрүлүшүн стимулдайт. 2 айдан жогорку курактагы бейтаптар үчүн сунушталат.

3.       Золгенсма (Онасемноген абепарвовек): Ген терапиясы, бир жолу тамырга сайылат. Препарат жаш балдар (2 жашка чейинки) үчүн натыйжалуу, бирок баасы өтө жогору.

Кыргызстан Рисдиплам препаратын анын салыштырмалуу жеткиликтүүлүгү (1 флакону 482 миң сом) жана колдонууга ыңгайлуулугу үчүн сатып алууда. Бул препарат бейтаптарга дарылоону үй шартында алууга мүмкүнчүлүк түзүп, алардын жашоо сапатын кыйла жакшыртат.